Budowla, którą wykopano podczas prac archeologicznych na Głównym Rynku, od lat wywołuje ogromne kontrowersje. Chodzi o funkcję, którą miała w przeszłości pełnić, jak i jej dalsze losy, które determinuje wpisanie obiektu do rejestru zabytków. Jedni proponują zasypać szpecącą serce miasta dziurę, inni wyeksponować. Na razie jej zabezpieczanie pochłania ogromne pieniądze, a sama „dziurella”, jak nazywają ją kaliszanie, została uwzględniona w projekcie rewitalizacji Głównego Rynku. Czy zasadnie? Czy warto? Czym była w przeszłości niesławna kaliska „dziurella”? Najbardziej powszechna teoria głosi, że zbiornikiem na wodę, choć zupełnie zaskakujące dane przytacza Muzem.


Placówka odniosła się do niedawnej opinii archeologów: dr Anny Nierychlewskiej, Andrzeja Bartczaka i Leszka Ziąbki, którzy odkryli budowlę w trakcie prac prowadzonych na Głównym Rynku w 2017 roku. Po trzech latach dociekań stwierdzili oni, że nie da się jednoznacznie stwierdzić, jaką funkcję spełniał ten obiekt. - Niedawno opublikowane oświadczenie osób związanych z badaniami archeologicznymi na kaliskim Rynku, mówiące o niemożności zinterpretowania odkrycia, nie było konsultowane z nami, czyli instytucją prowadzącą badania – zauważa Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej. I wydało w tej sprawie specjalne oświadczenie, dowodząc zupełnie nieznanej dotychczas i zaskakującej teorii. Fragment publikujemy poniżej.

„Badania dendrochronologiczne pozwoliły datować odkryty element wodociągu na XIV w., co sprawia, że mało prawdopodobnym jest, by w okresie funkcjonowania nadbudowanego obiektu pełnił jeszcze swoją rolę. Konstrukcja budowli również wydaje się mało funkcjonalna, a korzystanie ze zbiornika wymagałoby manewrowania ponad murem o grubości przekraczającej 130 cm. Zbiornik bez stałego dopływu wody należałoby uzupełniać i okresowo czyścić, dbając jednocześnie o jego szczelność.

Po wstępnym wykluczeniu funkcji obiektu związanego z gospodarką wodną oraz szerszym spojrzeniu na relikty architektoniczne pochodzące z innych zakątków kraju, a mogące stanowić analogię do znaleziska, warto skupić się na konstrukcjach związanych z nowożytnym wymiarem sprawiedliwości. Uściślając, z jednym z rodzajów szubienic – szubienicą studniową. Te charakterystyczne budowle powstawały w średniowiecznej i nowożytnej Polsce, na Śląsku, z którym miasto Kalisz utrzymywało liczne kontakty, ale też w większej części Europy. Konstrukcja szubienic studniowych opierała się na okręgu wykonanym z cegły, kamienia lub połączenia obu surowców. Koncentryczny mur mógł zostać nieco zagłębiony, bądź wznoszono go na jedynie płytkim fundamencie. W ten sposób tworzono podwyższenie – swoistą scenę, na której rozgrywał się spektakl katowski, aby wymierzyć karę i ku przestrodze, a czasami i uciesze, tłumu obserwującego widowisko. Do wnętrza konstrukcji prowadzić mogło zamykane drzwiami wejście, schody lub dostawiane drabiny egzekucyjne. Na okrągłym podeście wznoszono słupy, murowane lub z belek drewnianych, które po połączeniu poprzeczkami tworzyły szubienicę. Analogiczne relikty konstrukcji wymiarami i budową przypominające tą odkrytą na Kaliskim rynku badano m.in. w Kątach Wrocławskich czy w Lubaniu. Miasto tak znaczne jak Kalisz, utrzymujące na swój koszt kata co najmniej w okresie od XV – XVIII w., jak wynika z zapisków w księgach miejskich, musiało posiadać też stosowne zaplecze dla jego złożonej pracy. Kronika Adama Chodyńskiego, a za nią "Kronika miasta Kalisza" i opracowanie "Dzieje Kalisza" wspominają, że w 1607 r. funkcjonowała baszta katowska, umieszczona w linii murów miejskich pomiędzy bramą wrocławską, a piskorzewską, zaś miejska szubienica stała na Chmielniku. W tym roku wzniesiono też drugą szubienicę, w okolicy ratusza, a inwestycja ta miała zapewne pomóc okiełznać sytuację miasta dotkniętego już drugi rok morowym powietrzem.